|
САРЧАШМАШИНОСИИ “ТАФСИРИ ҲУСАЙНӢ”-И ҲУСАЙН ВОИЗИ КОШИФӢ
ИСТОЧНИКОВЕДЕНИЕ “КОММЕНТАРИЕВ К КОРАНУ” ХУСАЙНА ВОИЗИ КОШИФИ
SOURCE STUDY OF “COMMENTARY ON THE QUR'AN” BY HUSAYN VOIZI KOSHIFI |
Мисбоҳиддини Нарзиқул, д.и.ф., профессори кафедраи таърихи адабиёти тоҷики факултети филологияи ДМТ (Душанбе, Тоҷикистон)
Мисбохиддини Нарзикул, д-р филол. наук, профессор кафедры истории таджикской литературы филологического факультета ТНУ (Душанбе, Таджикистан)
Misbohiddini Narzikul, Ph.D. professor of the department of History of Tajik Literature, faculty of Philology, TSU (Dushanbe, Tajikistan) e-mail: Этот адрес электронной почты защищен от спам-ботов. У вас должен быть включен JavaScript для просмотра. |
Тафсирнигорӣ ба Қуръони карим дар таърихи фарҳанг ва тамаддуни тоҷикон собиқаи хеле куҳан дошта, дар дарозои таърих ҳамчун равиши махсуси маърифатӣ эътироф шуда ва дар ин замина китобҳои зиёде ба вуҷуд омадаанд, ки “Тафсири Ҳусайнӣ”-и Ҳусайн Воизи Кошифӣ (тав. тақрибан 1420-ваф. 1505) аз ҷумлаи онҳост. Унвони аслии ин тафсир “Мавоҳиби Алийя” буда, бештар бо номи “Тафсири Ҳусайнӣ” машҳур аст ва бо ҳамин ном дар панҷсад соли охир борҳо дастнавис ва баъд аз роиҷ шудани санъати чопи китоб чопи сангӣ шудааст. Ҳусайн Воизи Кошифӣ дар навиштани “Тафсири Ҳусайнӣ” аз сарчашмаҳои зиёде истифода кардааст, ки дар ин мақола ба баррасии онҳо пардохта шудааст. Сарчашмаҳо ба нуҳ гурӯҳи зерин ҷудо карда, ҳар кадом бо зикри мушаххасоту унвони онҳо номбар шудааст: Қуръон, аҳодис ва китобҳои осмонии дигар, қавл ва дидгоҳҳои чаҳорёрон, раъйи чаҳор имоми аҳли суннат ва ҷамоат, қавлҳо ва дидгоҳҳои имомон, шайхон ва дигар шахсиятҳои бузург, назари аҳли тасаввуфу ирфон, китобҳои тафсир, манобеи тасаввуфу ирфон, китобҳои адабии таълимӣ ва ахлоқӣ, манобеъ оид ба таълимоти қуръонӣ, донишҳои гуногун ва дигар мавзуъҳо. Гузашта аз манобеи мазкур, муҳимтарин сарчашма китоби “Ҷавоҳир-ут-тафсир”-и худи муаллиф аст, ки ба сурати муфассал таълиф шудааст. Дар маҷмуъ, Ҳусайн Воизи Кошифӣ дар таълифи “Тафсири Ҳусайнӣ” ба беш аз 109 китоб ва 53 қавлу дидгоҳи соҳибназарон иноят доштааст. Ба ин рақам теъдоди умумии соҳибони ашъори истишҳодӣ ва ривоёту ахборро ҳам, ки хеле зиёд ҳастанд, мебояд зам кард. Пораҳои шеърӣ дар матни асар аксар бидуни зикри исми гӯянда, бо калимаҳои мушаххаскунандаи “назм”, “байт”, “мисраъ”, “қитъа” ва гоҳе таъкиди “дар ин боб гуфтаанд” оварда шудаанд. Гӯяндагони ашъори истишҳодӣ, ки бо ном ва ё тахаллусашон зикр шудаанд, Фахриддин Алии Сафӣ, Ҳаким Саноӣ, Саъдӣ, Шайх Фаридуддини Аттор, Рашидаддини Ватвот, Ҳаким Фирдавсӣ, Шоҳ Қосими Анвор, Ибни Ямин мебошанд. Аз Саноӣ, қабл аз нақли абёти ӯ, баъзан ба унвони Ҳакими Илоҳӣ ёд мешавад. Пеш аз нақли рубоиёти Хоҷа Абдуллоҳи Ансорӣ аз гӯянда бо лақаби ифтихории ҳазрати Шайхулисом ва қабл аз ашъори Ҷалолиддини Балхӣ ба унвони ҳазрати Пири Румӣ ёд мешавад. Ашъори худи муфассир гоҳе бо зикри ибораи “қавли қоил” мушаххас шудааст.
тафсирнигорӣ, Ҳусайн Воизи Кошифӣ, “Тафсири Ҳусайнӣ”, сарчашмашиносӣ, ашъори истишҳодӣ, ривоёт, ахбор
1. السیوطی، جلال الدین. طبقات المفسرین / جلال الدین السیوطی ؛ محقیق علی محمد عمر. – قاهره، 1396. – 165 ص.
2. فریومدی، ابن یمین. دیوان اشعار ابن یمین / ابن یمین فریومدی ؛ به اهتمام حسینعلی باستانی راد. – تهران: سنایی، 1344، 730 ص.
3. قرآن کریم، مترجم مع تفسیر حسینی : ترجمه از حضرت شاه ولی الله محدث دهلوی، تفسیر از حضرت ملا حسین الواعظ الکاشفی. – لاهور: تاج قرآن کمپنی – کراچی: تاج کمپنی لمیتد. – بدون تاریخ طبع. – 1384 صح.
4. قرآن مجید، مترجم مع نسخه ی نفیسی از تفسیر حسینی : مؤلف خاتم المفسّرین و فخر المتکلمین حضرت مولانا ملا حسین الواعظ الکاشفی ؛ به تصحیح تام و اهتمام مالاکلام علیّ بهایی و شرف علی.... – مطبع محمدی. – فی سنة 1312. – 970 صح.
5. کاشفی، حسین واعظ.تفسیر حسینی/ حسین واعظ کاشفی : نسخه ی خطّی رقم 726، محفوظ در کتاب خانه ی گنجینه ی پرافیسسّار شریف جان حسین زاده ی فکلته ی فلالاگیه ی دانشگاه ملّی تاجیکستان. – قسم یکم 332 ورق و مجلّد ثانی 346 ورق.
6. کاشفی، کمال الدین حسین.جواهر التّفسیر لتحفة الامیر/ کمال الدبن حسین کاشفی ؛ نسخۀ متعلق به کتاب خانۀ مجلس شورای ملی جمهوری اسلامی ایران.
7. کاشفی، کمال الدین حسین.جواهر التّفسیر لتحفة الامیر/ کمال الدبن حسین کاشفی ؛ به تصحیح جواد عباسی. – تهران: میراث مکتوب، 1379.
8. کاشفی، کمال الدین حسین.مواهب علیّه یا تفسیر حسینی/ کمال الدبن حسین کاشفی ؛ با تصحیح و مقدمه و حاشیه نگاریسیّد محمّد رضا جلال نایینی. –جلد اول. –تهران، 1317 هجری شمسی.– 501 ص.
9. کاشفی، کمال الدین حسین.مواهب علیّه یا تفسیر حسینی/ کمال الدبن حسین کاشفی ؛ با تصحیح و مقدمه و حاشیه نگاری سیّد محمّد رضا جلال نایینی. –جلد دوم. –تهران، 1317 هجری شمسی.– 500 ص.
10. کاشفی، کمال الدین حسین.مواهب علیّه یا تفسیر حسینی/ کمال الدبن حسین کاشفی ؛ با تصحیح و مقدمه و حاشیه نگاری سیّد محمّد رضا جلال نایینی. –جلد سوم. –تهران، 1317 هجری شمسی.– 500 ص.
11. کاشفی، کمال الدین حسین.مواهب علیّه یا تفسیر حسینی/ کمال الدبن حسین کاشفی ؛ با تصحیح و مقدمه و حاشیه نگاری سیّد محمّد رضا جلال نایینی. –جلد چهارم. –تهران، 1317 هجری شمسی.– 500 ص.
12. میبودی، ابوالفضل رشیدالدین. کشف الاسرار و عدة الابرار، معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصاری / ابوالفضل رشیدالدین میبودی ؛ به اهتمام علی اصغر حکمت. – در ده ملد. – نهران، 1339.
13. ناصری، دکتر سید حسن سادات. هزار سال تفسیر فارسی (سیری در متن کهن تفسیری پارسی) / دکتر سید حسن سادات ناصری، منوچهر دانش پژوه. – تهران: نشر البرز، 1369. – 880 ص.