Анализируется великолепный образец персидско-таджикской нравоучительной прозы - книга «Марзбан-намэ», оригинал которой был создан в IX веке на диалекте табари преемником династии Бавандидов Марзбаном ибн Шарвином. В XII веке почти одновременно появляются две независимые друг от друга переработки произведения: 1) «Равзат-ул-укул» («Сады остроумия»), принадлежащая перу румско-сельджукского визиря Мухаммада ибн Гази из Малатьи; 2) «Марзбан-намэ» («Книга о Марзбане») Саъдуддина Варовини, сочиненная по желанию визиря атабеков Азербайджана Абулкасыма Рабибуддина Харуна ибн Али и тем самым сохраненная для будущих поколений. Подчеркивается, что оба произведения написаны в стиле “рассказ в рассказе” и являются подражением «Калиле и Димне». Представлены описания рукописей книги, хранящихся в разных библиотеках мира. Приведены сведения о переводе «Марзбан-намэ» на турецкий и арабский языки. Отмечается, что, кроме литературной значимости, произведение имеет большую историческую ценность.
история, персидско-таджикская литература, назидательская проза XII века, Марзбан ибн Шарвин, Мухаммад ибн Гази из Малатьи, Саъдуддин Варовини, «Марзбан-намэ»
1. Азизқулов, Ҷ. Марзбон / Энсиклопедияи адабиёт ва санъати тоҷик. Иборат аз се ҷилд. Ҷ.2. –Душанбе: СИЭСТ, 1989. – С.159.
2. Азизқулов, Ҷ. Марзбоннома / Энсиклопедияи адабиёт ва санъати тоҷик. Иборат аз се ҷилд. Ҷ.2. –Душанбе: СИЭСТ, 1989. – С.159.
3. Баҳор, Маликушшуаро. Сабкшиносӣ ё таърихи татаввури насри форсӣ. – Душанбе: Бухоро, 2012. – С.383-385.
4. Ғиёсов, Нурулло. Марзбон ибни Рустам ибни Шарвини Пирим / Донишномаи Сомониён. Ҷ.1. А-М. – Хуҷанд: Нури маърифат, 2008. – С.478.
5. Деҳхудо, Алиакбар. Луғатнома.Иборат аз 15 ҷилд. Ҷ.13.– Теҳрон: Сипеҳр, 1377. – С.20656.
6. Донишпажуҳ, Манучеҳр. Ҷойгоҳи насри Шерозу Форс дар таҳаввули насри форсӣ дар садаҳои ҳафтум то нуҳуми ҳиҷрӣ. – Теҳрон: Фарҳангистони ҳунари Ҷумҳурии исломии Эрон, 1387. – 432 с.
7. Дурдонаҳои наср. Иборат аз чаҳор ҷилд. Ҷ.1.– Душанбе: Ирфон, 1987.–490 с.
8. Марзбоннома. Таълифи Марзбон ибни Рустам ибни Шарвин аз шоҳзодагони Табаристон дар авохири қарни чаҳоруми ҳиҷрӣ ва ислоҳи котиби бореъ ва дабири шево Саъдуддин Ал-Варовинӣ дар авоили қарни ҳафтуми ҳиҷрӣ. Ба тасҳеҳу таҳшияи Муҳаммад ибни Абдулваҳҳоби Қазвинӣ. Ба замимаи «Ат-тарҷумон ъан китоб-ул-Марзбон» таълифи Аллома Муҳаққиқ Муизии Дизфулӣ. – Теҳрон: Интишороти Китобхонаи Садр, 1908. – 22 с. (муқаддима)+315 (матн)+104 (муқаддима ва матн).
9. Марзбоннома. Таҳрири Саъдуддини Варовинӣ. Бо муқобала ва тасҳеҳу таҳшияи Муҳаммад Равшан. Чопи сеюм бо ислоҳот ва изофот ҳамроҳ бо маонии оёту абёту вожаҳо. – Теҳрон: Асотир, 1376. – 11 с. (ишорае ба чопи дувум) + аз с. 12 то с. 36 (муқаддима)+1145 с. (матн).
10.Марзбоннома. Тарҷумаи Саъдуддини Варовинӣ. Бо кӯшиши Халил Хатиби Раҳбар. Бо маънии вожаҳо, шарҳи байтҳову ҷумлаҳои душворфаҳм ва бархе нуктаҳои дастуриву адабӣ ва амсолу ҳикам. Чопи понздаҳум. – Теҳрон, 1389.– 795 с.
11.Мирзозода, Холиқ. Таърихи адабиёти тоҷик (Аз давраи қадим то асри ХIII) Китоби I қисми II. –Душанбе: Маориф, 1987. – 488 с.
12.Пуряздон, Орзу. Китобшиносии «Марзбоннома» // Оинаи пажуҳиш, 191. – Соли сиюм. – Шумораи аввал, фарвардин – урдубиҳишт, 1398. – С. 112-134.
13.Ризоӣ, Маҳдӣ. Марзбоннома – ёдгоре аз Эрони аҳди Сосонӣ // Пажӯҳишномаи забон ва адаби форсӣ (Гавҳари гӯё). – Соли чаҳорум. – Шумораи аввал, паёпай 13, баҳори 1379. – С.47-68.
14.Салимов, Н. Марҳалаҳои услубӣ ва таҳаввули анвои наср дар адабиёти форсу тоҷик (асрҳои IX-XIII). – Хуҷанд: Нури маърифат, 2002. - 400 с.
15.Сафо, Забеҳулло. Мухтасаре дар таърихи таҳаввули назму насри порсӣ. Чопи панҷум. – Теҳрон: Чопхонаи Донишгоҳ, 1338. -109 с.
16.Хушрӯдборӣ, Муҳаммад Алӣ Нурӣ; Ҷаъфарӣ, Самона. Ҷусторе дар шинохти муаллифи ростини «Марзбоннома» //Дуфаслномаи таърихи адабиёт (нашрияи илмӣ). – Давраи сездаҳум. – Шумораи 1, баҳор ва тобистони 1399. – С.189-201.
17.Ҳусайн Шайх. Нақду баррасии се навишта дар бораи «Марзбоннома» // Оинаи пажуҳиш, 191. – Соли сиву дуюм. – Шумораи панҷум, озармоҳи 1400. – С.254-260.
18.Шарифов, Худоӣ. Назарияи наср дар адаби форсии асрҳои 4-9 ҳиҷрӣ. – Душанбе, 2004. -319 с.